Gmina Dobrzany

Okolice Dobrzan zostały zasiedlone już w epoce kamiennej. Wskazują na to liczne znaleziska archeologiczne, kamienne siekierki, żarna, ciężarki do sieci i inne. W X – XII wieku funkcjonowały tu dwa grodziska obronne. Przypuszcza się, że początek miasta dała osada przygrodowa, jaka wytworzyła się przy młodszym z grodów, datowanym na XI – XII w.

Od początku XIV wieku Dobrzany należały do pomorskiego rodu rycerskiego Steglitzów. Prawa miejskie odmiany magdeburskiej Dobrzany miały już w 1336 r. Pierwotna nazwa naszego miasta Jacobshagen utrzymywała się do roku 1945. W roku 1359 Steglitzowie będący lennikami księcia z linii szczecińskiej, przeszli w służbę księcia z linii wołogoskiej i Dobrzany zostały wówczas podporządkowane domenie książęcej w Szadzku. Po przejściu pod władzę domeny książęcej w Szadzku, nadano miastu herb stosownie do ówcześnie panujących zwyczajów. Od roku 1430 Dobrzany używały pieczęci z wyobrażeniem postaci w aureoli, trzymającej w prawej ręce miecz, a w lewej pastorał, napis w otoku pieczęci brzmiał „Secret. Civitatis Jacobshagen”.

Herb w nieco zmienionej postaci przedstawia mapa Lubinusa z 1617 r. W tarczy przedzielonej poprzeczną belką, widnieje łapa Gryfa zwrócona w lewo. W XVIII w. herb miasta przedstawia podobnie łapę Gryfa w kolorze czerwonym na złotym polu. Po kilku zmianach w okresie XIX i XX w. miasto wróciło do herbu z roku 1617. Jest to tarcza ze srebrnym polem, przedzielona poprzeczną błękitną belką, na niej łapa Gryfa zwrócona w lewo w kolorze czerwonym ze złotymi szponami.

Mieszkańcy Dobrzan trudnili się przede wszystkim rolnictwem i rzemiosłem. Do uprawianych zawodów w Dobrzanach należało warzenie piwa. Istnienie dwóch karczm w Dobrzanach, musi świadczyć o wyrabianiu tego napoju. Karczmy miały wówczas duże znaczenie, bowiem leżały na skraju miasta, przy głównej ulicy przelotowej i były licznie odwiedzane, przebywali w nich książęta w czasie polowań w lasach koło Szadzka. Dobrzany miały prawo do organizowania dwóch jarmarków kramarskich w ciągu roku, były też ośrodkiem lokalnej wymiany towarowej. W dalszym ciągu większość ludności zajmowała się rolnictwem ale powstawały w miasteczku także pierwsze warsztaty rzemieślnicze. Jednym z najstarszych zajęć było młynarstwo. Już w średniowieczu istniał młyn nad obecnym bagnem od wschodniej strony Dobrzan, stąd nazwa Staw Młyński.

Do 1368 roku miasteczko należało do księstwa wołogoskiego, w latach 1368 – 1459, po ponownym podziale księstwa zachodniopomorskiego, znalazły się w granicach księstwa słupskiego. Po zjednoczeniu ziem pomorskich przez księcia Bogusława X, Dobrzany zostały włączone do Księstwa Zachodniopomorskiego. Od roku 1653 znalazły się w państwie brandenburskim, następnie od 1701 roku w granicach Królestwa Pruskiego. Były niewielką miejscowością, funkcjonującą w cieniu zamku szadzkiego wzniesionego w XIII wieku.

Zamek był wielokrotnie zdobywany (przez Brandenburczyków w 1445 i 1478 r. i przez Szwedów w okresie wojny trzydziestoletniej) nie odbijało się to szczególnie na losie Dobrzan. Dopiero wielki pożar w 1781 roku, bardzo poważnie zniszczył miasto. Przystąpiono do jego odbudowy wykorzystując do tego celu cegły z rozbieranych murów zamku w Szadzku. Odbudowa Dobrzan kierował znakomity architekt pomorski, David Gilly. On też zaprojektował istniejący dziś kościół.

Zamek w Szadzku był największą twierdzą Pomorza Zachodniego na pograniczu z Nową Marchią. Wybudowany został na planie prostokąta 44 x 50 metrów na naturalnym wzniesieniu otoczonym rozlewiskiem jeziora. Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z roku 1336. Znajdował się on wówczas w rękach Steglitzów.

Po 1403 roku stał się on własnością księcia, w imieniu którego zarządzali nim Borckowie i Dewitzowie, mając do swej dyspozycji i obrony załogę liczącą około 80 zbrojnych. Nie była ona w stanie stawić skutecznie czoła brandenburczykom. Klęski stały się powodem rozbudowy zamku i wzmocnienia jego walorów obronnych. Otoczono go podwójnym wałem ziemnym, wysokości 13 metrów i fosą, ponadto przed bramą wybudowano murowany bastion do ustawiania dział. W narożnikach wału powstały bastiony ziemne, przeznaczone do brony skupionej.

Po pożarze zamku, jaki miał miejsce w 1588 roku przebudowano całe założenie, zmieniając je w renesansową rezydencję obronną. Jej wygląd przekazuje rysunek z mapy E. Lubinusa z 1617 r. W tej formie szadzki zamek dotrwał do okresu wojny trzydziestoletniej, kiedy to ponownie zdobyty, został opuszczony i z wolna popadł w ruinę. Od roku 1766 rozpoczęła się jego rozbiórka. Do dziś z całego założenia pozostało jedynie wzgórze zamkowe, kryjące fundamenty budowli, doskonale czytelne wały ziemne z bastionami i głęboką fosą.

Działania wojenne w 1945 r. zniszczyły Dobrzany w 60 %. Już po przejściu frontu spalona została cała ulica Staszica, najbardziej urozmaicona architektonicznie z licznymi punktami usługowymi. W Dobrzanach produkowano wyroby porcelanowe z herbem miasta oraz wirówki do przetwarzania mleka. Pierwsi osadnicy to Polacy wracający z przymusowych robót w Niemczech. Ówczesny burmistrz Dobrzan Jan Nagórski, zatrzymywał na krzyżówkach ulic wracających z Niemiec i zachęcał do osadnictwa w naszym mieście.

W latach czterdziestych samorząd miejski organizuje życie mieszkańców. Rozpoczynają działalność Nadleśnictwo Państwowe, Szkoła Podstawowa, Ośrodek Zdrowia, Poczta Polska, zakłady drzewne, miasto zasilane jest własna energią elektryczną, sieć handlowa GS. Komunikację ze Stargardem zapewnia kolejka wąskotorowa. Wypalone budynki w środku miasta są wyburzane. Odbudowano wieżę kościelną i ze szkoły przeniesiono tymczasową kaplicę do kościoła.

W 1945 roku organizują się w Dobrzanach Ochotnicza Straż Pożarna, Liga Morska, Samorząd Miejski. Życie polityczne wypełniają PPS, PSL i PPR. Bardzo wolno miasto odbudowywało się i zaludniało. Istniała duża migracja ludności do końca lat pięćdziesiątych. W Dobrzanach powstają nowe zakłady pracy. Do wiodących pod względem zatrudnienia należą – Państwowy Ośrodek Maszynowy, Spółdzielnia Pracy „Prefabrykat”, Zakład Drzewny „Cepeliny”, Spółdzielnia Produkcyjna, Spółdzielnia Kółek Rolniczych. Dynamiczny rozwój budownictwa komunalnego i spółdzielczego nastąpił w latach siedemdziesiątych.

Z tych historycznych już informacji, zmieniło się i pozostało:

• na miejscu byłego POM kilka wielobranżowych firm dających znaczną liczbę miejsc pracy,
• po Spółdzielni Pracy „Prefabrykat”, powstały prężne firmy „Forest” (przemysł meblowy), „Skatom” (przemysł metalowy)
• „Cepeliny” (przemysł drzewny), oraz nowa firma  „Colint”*

Miasto i gmina Dobrzany mają potencjał do rozwoju przemysłu przyjaznego przyrodzie, rolnictwa ekologicznego, rozwoju turystyki i usług turystycznych.